Religie
Het schrikbeeld van de religie is ongetwijfeld aanwezig. Het kan immers in belangrijke mate verlammend werken op persoonlijke kracht. In de DR Congo heeft religie steeds een essentiële rol gespeeld in het sturen van de menselijke geest. Ze wist het voorouderlijk geheugen en tast de verbeelding aan. Volgens de religie is het paradijs het einddoel en moet de mens de aarde vergeten. Freddy Tsimba stelt deze hypothese in vraag. (In Koli Jean Bofane)
In 2011 vestigde zich een Pinksterkerk (in het Frans Église du Réveil, letterlijk Kerk van de Opstanding) naast het atelier van Freddy Tsimba in de Matonge-wijk in Kinshasa. De lucht was beladen met het geluid van de preken, waardoor rustig werken er niet meer inzat. Geïrriteerd door het aanhoudende lawaai creëerde Freddy Tsimba dit werk, dat hij duidelijk zichtbaar voor zijn atelier installeerde. Geschokt bij het zien van de installatie, verhuisde de kerk op staande voet. Dit kunstwerk is het eerste in een reeks van negen vrouwen, allen zittend, met kruisen die hun lichaam doorboren.
Freddy Tsimba (1967), Réveil Sommeil (Opstaan Slapen), 2011. Afvalmateriaal, opgeraapte lepels, messen en stoel. Collectie Gervanne & Matthias Leridon. Foto © Mathieu Lombard, courtesy Collection Gervanne en Matthias Leridon.
Dit werk, dat gecreëerd werd in Kinshasa, maakt deel uit van een grotere kapel. Het project ‘Les archives suédoises’ werd initieel opgezet door de kunstenaars Anna Ekman en Cecilia Järdemar rond een verzameling fotografische platen uit de Zweedse missies in het toenmalige Belgisch-Congo (tussen 1890 en 1930). Samen met Freddy Tsimba onderzochten ze een mogelijk alternatieve interpretatie van de geschiedenis op basis van de archieven. De vader van Freddy Tsimba liep school in een Zweedse missie.
Freddy Tsimba (1967), Croix (Kruisbeeld), 2018. Afvalmateriaal, muizenvallen. Project ‘Les archives suédoises’. Kalmar, Konstmuseum, Zweden. Collectie van de kunstenaar, Gent. Foto © Cecilia Järdemar.
Oog in oog
Tegenover dit schrikbeeld van religie, toont het museum onder andere enkele kruisbeelden uit de collectie.
In 1483 creëerden de Portugezen onder koning Nzinga Kuvu handelsverkeer en culturele uitwisselingen met de bevolking, die ze dan bekeerden. De smeden maakten Kangi kiditu kruisbeelden die getuigen van het syncretisme tussen de traditionele en de nieuwe religie. Deze kruisen waren onderscheidingstekens geworden van waardigheid en afstamming.
Het Kongo kruisbeeld, dat tussen de 16e en 17e eeuw werd gemaakt, getuigt van de eerste kerstening en de intrede van het christendom in het Kongo-koninkrijk. Het traditionele religieuze systeem ging uit van de stelling dat er een Opperwezen bestond, uniek en schepper van het universum. De voorvaderen, de culturele helden en de geesten van de natuur waren net zo belangrijk.
Deze kruisbeelden, door het christendom beïnvloed, stellen Christus op het kruis voor en soms een of meerdere biddende figuren. Ze werden gebruikt als devotie-objecten en als prestige-insignes voor de chef of voor het nageslacht. Ze spelen soms een rechterlijke rol.
Kangi kiditu. Kruisbeeld, Kongo central, DR Congo. [Kongo]. Hout, ijzer, messing. Schenking van Les Amis du Musée. HO.1963.66.1, collectie KMMA Tervuren; foto J. Van de Vyver © KMMA Tervuren.
Dit kruisbeeld, door het christendom beïnvloed, stelt een vrouwelijke christus voor met een kind op haar rug. Het is een lokale interpretatie van de moeder-en-kindbeelden die vruchtbaarheid afsmeken. Het symboliseert de wedergeboorte en getuigt van het syncretisme tussen de traditionele en de nieuwe religie.
Kruisbeeld met vrouw en kind. Kongo central, DR Congo. [Kongo]. 19e eeuw. Messing. HO.1973.48.1, collectie KMMA Tervuren. © KMMA Tervuren.
