De kracht van de vrouw
Freddy Tsimba (1967), Dos, nr. 999 (Rug), 2016. Kettingen. Collectie van de kunstenaar, Kinshasa. Foto © Mansia Malayika.
Hier in het bijzonder waart de geest rond van die uitzonderlijke kracht die leeft in de vrouw, een kracht waar Freddy Tsimba onvoorwaardelijk in gelooft. Hij hamert onophoudelijk op de onderdrukking ervan, in zoverre dat dit zijn hele werk in de ban houdt. Voor hem is deze kracht de enige weg naar de verlossing van het Zijn. (In Koli Jean Bofane)
Freddy Tsimba (1967), Femme-ciseaux (Scharenvrouw), 2017. Scharen afkomstig uit ziekenhuizen. Galerie Angalia, Parijs. Foto © Galerie Angalia.
Wat de buiken van vrouwen betreft, deze zijn sinds het begin van de 21e eeuw in de DR Congo opgeofferd voor de zoektocht naar strategische mineralen; door systematische verkrachting en verminking, om zo de weg vrij te maken voor de ontginning van materialen uit de toekomst. (In Koli Jean Bofane)
Freddy Tsimba (1967), I will not give them my diamond (Mijn diamant krijgen ze niet), 2014. Afvalmateriaal, opgeraapte sleutels. Collectie Gervanne en Matthias Leridon. Foto © Mathieu Lombard.
Deel van een reeks van 9 terracotta bustes, voor het eerst tentoongesteld in België in 2004, in Herve. Freddy Tsimba speelt hier met woorden. In Lingala heeft ‘mabele’ twee betekenissen: de aarde en borsten (libele in het enkelvoud).
‘Ik was diep geroerd toen ik dit schilderij zag. Het schilderij dat bekend is als De verkrachting van de zwarte vrouw toont een hulpeloze zwarte vrouw die wordt verkracht. Niemand hoort haar kreet. Van Couwenberghs werk is de spiegel van het Europa van de 17e eeuw. Het is de triomf van de straffeloze bourgoisie, wier macht berust op seksuele overheersing en een ingebeeld superioriteitsgevoel. Het schilderij heeft me geïnspireerd voor de twee werken The Forgotten’s Tears en I will not give them my diamond’ (Freddy Tsimba).
Christiaen van Couwenbergh (Delft, 1604-Keulen, 1667). Drie jonge blanke mannen en een zwarte vrouw, gekend als De verkrachting van de zwarte vrouw (Scène de mœurs, dit Le Rapt de la négresse). 1632. Olieverf op doek.105 x 127,5 cm. Musée des Beaux-Arts de Strasbourg. Foto © Musées de Strasbourg.
De tentoongestelde beelden, vrouwenruggen, die diepe rituele insnijdingen vertonen, stralen kracht uit. Ondanks het minutieuze werk van de beeldhouwer of van diegene die de scarificaties aanbracht, behouden de ruggen een stevige positie. De ruggen van Freddy Tsimba verwijzen naar die kracht die doorloopt tot in de nek, met daarop het hoofd waarop een pak wordt gelegd. (In Koli Jean Bofane)
Beelden gemaakt uit patroonhulzen en ander oorlogsmateriaal, staan oog in oog met de traditionele moeder-en-kindbeelden uit de collectie.
Oog in oog
Moeder-en-kindbeeld. Kongo central, DR Congo. [Yombe]. Voor 1955. Hout, pigmenten, glas. Gift van M. Valcke, 1955. EO.1955.98.40, collectie KMMA Tervuren; foto J.-M. Vandyck © KMMA Tervuren.
Het Phemba moeder-en-kindbeeld is gemaakt van hout of van steen (speksteen). Het roept op tot meerdere geboorten, rijkdom, de vruchtbaarheid van vrouwen, de continuïteit en het voortbestaan van de gemeenschap. Een moeder-en-kindbeeld duidt op meer dan alleen de gedachte van de voortplanting: het staat symbool voor rijkdom, prestige van de clan en reïncarnatie van een voorouder. Het werd gebruikt voor rituelen, de vruchtbaarheidscultus, waarzeggerij, begrafenissen en politieke macht.
Bij een Phemba moeder-en-kindbeeld kan de moeder met gekruiste benen zitten, geknield, gehurkt, zittend op een drager of staand, haar kind op haar dijen, in haar armen, op de heup, schouder of rug dragend. Elk van deze houdingen heeft een specifieke culturele betekenis.
Ndona Nkento. Moeder-en-kindbeeld. Kongo central, DR Congo. [Yombe]. Voor 1977. Hout, pigmenten. Aangekocht van F. Van Noten, 1977. EO.1976.77.1, collectie KMMA Tervuren; foto J. Van de Vyver © KMMA Tervuren.
Het Ndona Nkento moeder-en-kindbeeld verwijst naar de vrouwelijke beschermvoorouder, stichtster van het nageslacht en bewaakster van de geheimen van de macht. Het herinnert aan de bevoorrechte sociale status van de vrouw in het matrilineaire system. Het beeld wordt geassocieerd met de politieke macht en gebruikt als onderscheidingsteken voor hoogwaardigheidsbekleders.
Moeder-en-kindbeeld. Mayumbe, Kongo central, DR Congo. [Yombe]. Voor 1910. Hout, kaolien, zwart en geel pigment. Verzameld door Vankerkhoven, voor 1909. EO.0.0.1040-1, collectie KMMA Tervuren; foto J. Van de Vyver © KMMA Tervuren.
Moeder-en-kind beeld, witgeschilderd met kaolien, toespeling op de ideale moeder; zij die echtgenote en vruchtbare moeder wordt. De witte rituele kleur laat ook een rode kleur doorschemeren. Wit staat voor zuiverheid, rood voor moed bij de bevalling, de transformatie die de vrouw een bevoorrechte status verleent.